Lễ hội xuân từ Tây Bắc sang Đông Bắc: vật phẩm tour lôi cuốn du khách ngày Tết

Biến hoạt động văn hóa trở thành vật phẩm du lịch lôi cuốn không chỉ để giữ gìn khách du lịch dạng sắc dân tộc, nhưng còn góp phần giúp ngưởi dân có cuộc sống ổn định và phát triển du lịch số đông tại địa phương theo hướng vững chắc.

Ngày Tết, trong cái se se lạnh ngọt ngào của gió xuân, việc ngao du vãn cảnh trên khắp mọi miền giang sơn cùng với người thân yêu đã trở thành thông lệ hàng năm của nhiều gia đình.

Những khách ham mê tìm hiểu hay chọn vòng cung Đông Bắc hoặc Tây Bắc VN, bởi vì lẻ chỉ một cuộc hành trình khách có thể vừa được dịp chiêm ngưỡng phong cảnh tự nhiên hoang dại miền núi cao, vừa có nhiều thời cơ hòa mình vào không khí lễ hội khắc ghi sự khởi đầu năm mới mang sắc thái đặc trưng riêng biệt của hơn 30 dân tộc đồng bào đồng đội.

Các đơn vị du lịch có thể biến hoạt động văn hóa trở thành vật phẩm du lịch lôi cuốn, không chỉ để giữ gìn khách du lịch dạng sắc dân tộc, góp phần giúp ngưởi dân có cuộc sống ổn định và phát triển du lịch số đông tại địa phương theo hướng vững chắc.

Nghi lễ gội đầu tẩy rửa xui xẻo

Quả thực, ngày xuân từ thôn khách du lịch dạng nơi sơn cùng thủy tận cho tới khu thị tứ huyện xã hết thảy đều nô nức mở hội và dù quy mô tổ chức lớn hay nhỏ, hình thức khác nhau song bao hàm nhiều ý nghĩa nhân văn. 

Bến sông Đà tấp nập thuyền sắt chở người dân Dao Làn Tẻn đi trẩy hội. Ảnh Trần Thế Dũng

Mang yếu tố tâm linh, hàng năm theo truyền thống cứ vào chiều 30 Tết, phụ nữ dân tộc Thái trắng sống tại huyện Quỳnh Nhai, Sơn La (Tây Bắc) đều phải tiến hành nghi lễ gội đầu hay còn gọi là “Lung Ta” tại Sông Đà.

Một câu chuyện cổ dân tộc Thái kể về Nàng Han - một nữ tướng người Thái có tài thao lược cầm binh tiến công giặc. Năm kia, sau một trận tiến công khốc liệt ngoài biên giới, đoàn quân trở về đúng ngày 30 Tết âm lịch, nàng ban lệnh cho dừng chân, lập doanh trại bên sông để ngơi nghỉ, tắm gội, ăn mừng thắng lợi và sẵn sàng đón năm mới.

Nhằm tỏ lòng hàm ơn công lao của nàng, người dân cho lập miếu thờ đời đời nhang khói. Họ cũng lưu giữ phong tục gội đầu để tẩy rửa những xui rủi, oan trái trong năm cũ và cầu mong năm mới được nhiều  điều may mắn, viên mãn. 

Huổi Só theo tiếng dân tộc khách du lịch dạng địa có tức là khe suối, cũng là địa danh của một xã nằm bên hữu ngạn sông Đà có vị trí lạ mắt tiếp giáp 3 tỉnh: bên cạnh, phía hạ lưu sông là huyện Quỳnh Nhai - Sơn La, bên kia sông thuộc huyện Sìn Hồ - Lai Châu và Huổi Só thuộc huyện Tủa Chùa - Điện Biên. Tuy ở nơi sơn cùng thủy tận, khách miền xuôi ít người biết tới nhưng hàng năm vào sáng mùng 4 Tết, ở bến sông tấp nập thuyền sắt với đủ kích cỡ lớn nhỏ ra vào chở người dân đi trẩy hội. 

Phụ nữ người Dao Làn Tẻn dự hội xuân. Ảnh Trần Thế Dũng

Còn trên bờ nổi trội tông màu chàm đen y phục của người phụ nữ Dao Làn Tẻn hay còn gọi Dao áo dài, quần chẹt,... đi chơi Tết. Họ là cư dân sống phần đông phân tán, có nơi chỉ năm bảy nóc nhà bên sông vừa làm nương rẫy trên gò đồi vừa giăng lưới, tiến công bắt cá mưu sinh. bởi vì xa xôi cách trở thành việc đi lại, giao lưu, vui chơi tiêu khiển rất hạn chế, vì vậy mỗi năm một lần tới Huổi Só để gặp gỡ chúc Tết người thân và xem các trò chơi truyền thống.  

Song nhiều người khách du lịch dạng địa cho rằng, ngày hội được xem như là mùa kết hôn của trai gái người Dao khi có dịp quen biết, tìm hiểu, thanh minh tình cảm với nhau và vững chắc sau hội sẽ có nhiều đôi nên vợ nên chồng.

Tết cơm mới

Không thể không nhắc tới lễ hội Khù Sự Chà còn có tên Hồ Sự Chà, tức Tết cơm mới của người Hà Nhì sống tại huyện biên giới Mường Tè - Lai Châu. Lễ hội thường tổ chức đúng ngày Thìn, tháng 11 âm lịch. 

Trong tiềm thức người Hà Nhì, ngày Tết là ngày kiêng kỵ “động tay động chân” làm việc song song các gia đình rất coi trọng việc cúng lễ tổ tiên. Dù lễ vật mỗi gia đình có khác nhau nhưng không thể thiếu: bát canh nấu giò heo, đĩa thịt lợn, bánh dày, bánh trôi, xôi,  rượu trắng,... thể hiện lòng thành kính hiếu thuận với bề trên.

Để sẵn sàng thực phẩm 3 ngày Tết, nhà nhà mổ lợn: một phần làm cỗ Tết, phần còn lại sẽ chia cho con cháu, họ hàng hưởng lộc.

Một trong những hoạt động đượm chất tâm linh vào ngày đầu năm nhưng người Hà Nhì vẫn còn bảo lưu tới ngày nay là tục xem bói bằng gan lợn để tiên lượng mùa màng, vận mệnh gia đình trong năm mới giống như người Kinh xem chân gà cúng vào mùng 3 Tết.

Các cô gái dân tộc Hà Nhì sẵn sàng múa xòe nhân dịp lễ hội Khù Sự Chà. Ảnh Trần Thế Dũng

Khách phương xa tới nhà chơi trong mấy ngày Tết là điềm lành nên được gia chủ tiếp đón ăn uống nồng hậu như đãi người thân yêu. Và chén rượu thơm nồng được mời nhau liên tục là cầu nối cho tình cảm chủ, khách thêm trân quý.

Sau bữa cơm họp mặt gia đình, mọi người - nhất là phụ nữ - xúng xính trong bộ y phục dân tộc rực rỡ sắc màu hoa văn để đi chúc Tết người thân hoặc kéo nhau ra xã tham gia những trò chơi dân gian như tiến công cù, hát đối và tiến công đu, bập bênh,...  thể hiện ý nghĩa phồn thực.

Nhưng cuộc vui đáng hy vọng nhất chính là đêm hội xòe với sự góp mặt của tất cả người dân trong khách du lịch dạng, bởi vì theo quan niệm của người Hà Nhì, hát múa đầu năm sẽ mang tới nhiều nụ cười, nhiều may mắn cho mọi nhà. Trong thanh âm rộn ràng của trống, thanh la, chập cheng, tiếng ống nứa gõ hòa lẫn tiếng hát, những vòng xòe của dân khách du lịch dạng xung quanh đống lửa được đốt bừng lên soi sáng cả khoảng sân, lúc  nhịp nhàng, uyển chuyển, lúc sôi động, tưng bừng làm cho mọi người càng lúc càng thân thiết nhau hơn. Cuộc vui thường kéo dài tới nửa đêm nhưng có khi thâu đêm suốt sáng.

Tiếng khèn và tục “vỗ mông” của người Mông

Với người H’mông - tộc người luôn sống trên triền núi cao hẻo lánh cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) ở Đông Bắc, cây khèn là một câu chuyện dài bởi vì ngoài kỹ thuật diễn tấu và phối hợp với những điệu múa khèn,... những nhạc điệu phát ra khi dìu dặt, réo rắt lúc vi vu tựa tiếng gió trở thành nhạc điệu hứa hò hẹn là tâm tư, tình cảm của trai gái yêu nhau. Khèn hội tụ bè khách du lịch trong khách du lịch dạng, là người khách du lịch thủy chung những lúc lẻ loi giữa núi rừng hoang dã, tịch liêu.

Người H’mông trên Cao nguyên đá Đồng Văn vừa diễn tấu vừa nhịp nhàng múa khèn. Ảnh Trần Thế Dũng 

Sâu xa hơn, tiếng khèn là cầu nối giữa nhân loại với  tổ tiên, các đấng thần linh trong trái đất tâm linh và biểu lộ sự tiếc thương, than khóc của những người sống đối với người thân yêu đã qua đời.

Để chế tạo được một chiếc khèn đẹp, chất lượng phải bỏ ra nhiều công sức và không ít thời kì. Trước tiên, các nghệ nhân phải tìm gỗ pơ mu, nghiến hoặc cây xoan độ dài tầm cánh tay rồi để trên gác bếp sấy khô dự phòng sau này chất liệu bị vênh, nứt và chống mối mọt... Sau đó, tạc và bào thành thân khèn gồm nhị phần: ống thổi và bầu khèn.

Tiếp tục ngã đôi và khoét rỗng bầu khèn, song song dùi đường chỉ thông suốt với mồm ống thổi. Sau đó ghép ống thổi và bầu khèn cho thật chặt, thật khít, không được hở, thoát hơi. Thông thường họ còn sử dụng vỏ cây mỏng rớt cột chặt chung quanh bầu khèn, cũng là cách trang trí cho cây khèn thêm trang nhã.

Phần khó nhất là khâu khoét lỗ trên bầu khèn để lồng 6 ống trúc có độ dài ngắn khác nhau đã được lắp đặt lưỡi gà bằng đồng lá xuyên qua. sau rốt, dùi một lỗ trên mỗi ống để khi thổi lên người ta sử dụng ngón tay bấm tạo ra thanh âm trầm bổng và nhiều bè. Khèn là biểu tượng văn hóa người Mông, được xem kỹ thuật làm khèn hoặc nghe diễn tấu cùng với múa khèn qua những động tác khum người nhún  nhảy, bước đảo, bước quay là một trải nghiệm thật thú vị.

Trai gái người H’mông tỏ tình theo tục vỗ mông trong lễ hội xuân huyện Mèo Vạc - Hà Giang. Ảnh Trần Thế Dũng

Đông tàn xuân tới, bên cạnh các lễ hội nhuốm mầu kì bí như lễ cấp sắc của người Dao, lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn,... người H’mông sống tại huyện Mèo Vạc, Hoàng Su Phì - Hà Giang thường hay tổ chức hội Gầu Tào, hội chọi dê vào mùng 4 Tết trước là cầu phúc, cầu tự sau là mang tới cho bà con dân khách du lịch dạng những hoạt động lành mạnh, sảng khoái ngày đầu năm.

Xuân tới không chỉ mang tới nụ cười nhưng còn là dịp trai gái dạo chơi, gặp gỡ vui đùa và tỏ tình qua tục “vỗ mông” - một phong tục rất riêng của dân tộc Mông sống tại huyện Mèo Vạc. Thật ra, “vỗ mông” chỉ là cái cớ bởi vì trước đó họ đã có dịp tìm hiểu và đã biểu lộ “tình trong như đã mặt ngoài còn e”. Đây là phong tục có từ lâu đời, tuy nhiên, do sự giao trâm văn hóa và tương tác cuộc sống văn minh nên dần dần bị quên lãng, thế hệ sau này ít người biết tới. Từ năm 2014 tới nay, ngành văn hóa đã phục dựng lại tục “vỗ mông” trong hội xuân để làm phong phú thêm kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của địa phương.

Trần Thế Dũng 
(đơn vị Du lịch Thế Hệ Trẻ TP.HCM) 

Theo: https://khachsanthanhdong.com/